Miejsce pamięci – Jarogiewice
HISTORIA I OKOLICZNOŚCI POWSTANIA MIEJSCA PAMIĘCI
Zagłada osób nieuleczalnie chorych była realizowana w III Rzeszy w ramach akcji określanej jako program eutanazji. Kierowano się przy tym wyłącznie względami socjalnymi oraz ekonomicznymi i uznano chorych za element dla państwa bezwartościowy. Akcję uśmiercania realizowano pod kryptonimem „T4”. Zadanie zlikwidowania chorych z zakładu psychiatrycznego w Kościanie wykonała specjalna jednostka, w skład której wchodziło ok. 20 funkcjonariuszy gestapo z Poznania i 60 żandarmów – zwana SS-Sonderkommando Lange od nazwiska dowódcy tej grupy SS-Untersturmführera/ komisarza kryminalnego Herberta Lange. Akcję przeprowadzono od stycznia do lutego 1940 roku w samochodach – komorach gazowych. Uśmiercano w nich za pomocą gazów spalinowych bądź czystego tlenku węgla wtłaczanych do wnętrza szczelnie obitego pojazdu, w którym mieściło się ok. 50-70 ofiar. Wywożenie więźniów odbywało się według planu. Po wstępnym przygotowaniu chorych, których wywożono w ich własnych, a nie szpitalnych ubraniach, załadowywano do samochodu, niektórym z nich dawano zastrzyki uspakajające. Dla zamaskowania właściwego przeznaczenia pojazdu wymalowano na nim napis „Kaiser’s Caffee Geschäft”. W okresie od 15 do 22 stycznia 1940 roku do lasu w Jarogniewicach przywieziono łącznie 534 chorych (297 kobiet i 237 mężczyzn), wśród których oprócz Polaków było także trzech Żydów, dwóch Niemców i Rosjanka. Później pochowano tu 250 osób psychicznie i nieuleczalnie chorych przywiezionych z północnych rejonów tzw. starej Rzeszy i tu zamordowanych. Tu prawdopodobnie także zakopano szczątki 48 upośledzonych umysłowo kobiet z Zakładu św. Józefa z Osiecznej koło Leszna.
W końcu 25 kwietnia 1944 roku specjalny oddział SS rozpoczął akcję zacierania śladów zbrodni popełnionej w Jarogniewicach. Masowe mogiły zostały odsłonięte, a następnie zwłoki spalono najprawdopodobniej za pomocą wapna gaszonego.
Mogiły pomordowanych w okresie od 15 do 22 stycznia 1940 roku osób psychicznie i nieuleczalnie chorych z Krajowego Zakładu Psychiatrycznego w Kościanie (w okresie okupacji noszącego oficjalną nazwę Landesheilanstalt Kosten) znajdują się w lesie nieopodal Jarogniewic[1].
W lesie nieopodal Jarogniewic, gdzie znajdują się mogiły pomordowanych, od 1946 roku stoją dwa krzyże z tablicami upamiętniającymi pomordowane kobiety i mężczyzn. W dniu 31 marca 1946 roku symboliczną urnę z prochami ofiar pochowano w krypcie – Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na cmentarzu w Kościanie. W 2004 roku w lesie jarogniewickim odsłonięto granitowy głaz narzutowy z wyrytą inskrypcją „Pamięci spoczywających w lesie pod Jarogniewicami Polaków, Żydów i Niemców zamordowanych przez hitlerowców w 1940 r.”. I napis poniżej: „«Mówienie jest wysiłkiem: nie zdoła człowiek wyrazić wszystkiego słowami» ks. Koholeta 1:8
[1] Opracowanie Anna Ziółkowska, Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży, https://miejscapamieci.org/miejsca/jarogniewice-miejsca-upamietniajace-ofiary-eutanazji/ [dostęp 18.07.2022].
KALENDARIUM
31 października 2021 dr Emilian Prałat złożył w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego projekt w konkursie „Miejsca pamięci i trwałe upamiętnianie w kraju”.
4 maja 2022 MKiDN ogłasza listę beneficjentów konkursu. Fundacja ma wymaganą liczbę punktów, jednak nie otrzymuje finansowania.
30 czerwca 2022 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego pozytywnie rozpatruje odwołanie Fundacji. Środki – pomniejszone o 1/3 w stosunku do pierwotnej kwoty, zostały przyznane.
20 lipca 2022 dr Emilian Prałat wspólnie z Henrykiem Bartoszewskim, starostą kościańskim, podpisali umowę o współpracy w zakresie wsparcia działań organizacyjnych i informacyjnych związanych z renowacją przez Fundację „Bonum adipisci” – Dążyć do dobra miejsca pamięci w Lesie Jarogniewickim.
27 lipca 2022 dr Emilian Prałat wspólnie z Maciejem Handkiewiczem podpisali umowę o współpracy, w oparciu o którą Nadleśnictwo Konsatntynowo użyczyło Fundacji terenu, na którym znajduje się miejsce pamięci. Jednocześnie Pan Nadleśniczy zadeklarował wsparcie w zakresie prac leśnych i porządkowych, zarówno na etapie inicjalnym, jak i finalnym. Dr Prałat przedstawił również projekt rewitalizacji miejsca, który został przesłany do Dyrektora IPN celem zaopiniowania. Pierwsze prace zaplanowano na początek sierpnia.
12 sierpnia 2022 dr Emilian Prałat wspólnie z Konradem Malickim, Burmistrzem Gminy Czempiń podpisali umowę o współpracy w zakresie wsparcia działań organizacyjnych i informacyjnych związanych z renowacją przez Fundację „Bonum adipisci” – Dążyć do dobra miejsca pamięci w Lesie Jarogniewickim.
14 sierpnia 2022 roku przesłany został do IPN w Poznaniu projekt tablicy informacyjnej stworzonej wg koncepcji dra Emiliana Prałata. Projekt opracował Pan Jacek Grześkowiak z firmy Scriptor.
18 sierpnia dr Emilian Prałat spotkał się na wizji lokalnej w lesie jarogniewickim z Wojciechem Chłaupką, naczelnikiem Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Poznaniu, dr Tomaszem Ceglarzem i oraz przedstawicielem Nadleśnictwa Konstantynowo w celu omówienia projektu rewitalizacji miejsca pamięci. Pierwszym efektem dotychczasowej współpracy były prace pielęgnacyjne polegające na wykoszeniu terenu wokół pomników.
20 sierpnia 2022 zdemontowano opłotowanie znajdujące się wokół miejsca pamięci oraz rozkuto betonowe słupki.
29 sierpnia 2022 Adam Siwek Dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN wydał pozytywną opinię nt. przygotowanego projektu rewitalizacji miejsca pamięci, proponując zarazem modyfikację w zakresie znaku informacyjnego.
19-23 września 2022. Nadleśnictwo Konstantynowo uporządkowało teren zrębu wokół miejsca pamięci. Usunięto posusz, podszyt, gałęzie, trociny powstałe po użyciu rębaka. Ponadto wyrównano teren oraz wkopano nowe słupki akacjowe, które oddzielają teren miejsca pamięci od pobliskiego duktu leśnego.
24 września 2022 konserwatorski Katarzyna Korn-Ubysz i Ewelina Maciejczyk przeprowadziły renowację tablicy znajdującej się na krzyżu. Została ona oczyszczona, a napis na niej się znajdujący, uczytelniony.
25 września 2022 roku krzyż został oczyszczony z porostów, mchów oraz zabrudzeń przy użyciu środków powierzchniowo czynnych.
Między 26 a 30 września 2022 roku firma Sebastiana Łakomego wykonała nową ławę fundamentową, wymurowała cokół, utwardziła teren wokół krzyża oraz usunęła kostkę znajdującą się wokół głazu pamiątkowego, zastępując ją nową. Działania zakończyło uporządkowanie terenu.
Przedstawiony projekt dotyczy kompleksowej rewitalizacji miejsca pamięci związanego z masowym mordem dokonanym przez hitlerowców na blisko 800 pacjentach szpitala psychiatrycznego w Kościanie. Miejsce znajduje się w Jarogniewicach koło Kościana, w miejscowym lesie. Jest to miejsce jednych z największych w tej części Wielkopolski eksterminacji, którego stan w chwili obecnej pozostawia wiele do życzenia – istniejący tam skromny pomnik wraz z opłotowaniem wymaga renowacji i nowej aranżacji odpowiadającej charakterowi miejsca. Komplementarnym elementem projektu będzie wprowadzenie stałej ekspozycji dotyczącej operacji T4 – eksterminacji osób chorych, która ma przybliżyć historię jarogniewickiej masakry, jak również oznakowania informacyjnego ułatwiającego dotarcie do miejsca.
Koncepcja zadania przewiduje kompleksowe prace renowacyjno-konserwatorskie związane z włączeniem miejsca pamięci w przestrzeń życia społecznego mieszkańców regionu oraz odwiedzających to miejsce osób. Projekt zakłada z jednej strony zachowanie charakteru miejsca (minimalistyczny charakter elementów trwałych zestawionych z otoczeniem przyrodniczym), z drugiej zaś dostosowanie miejsca do współczesnych wymogów stawianych miejscom upamiętnienia ofiar nazizmu. Nieco zaniedbane i zapomniane obecnie miejsce zostanie zrewitalizowane w zgodzie z zasadami poszanowania miejsca kaźni narodu polskiego. Skutkiem realizacji projektu będzie odnowienie miejsca pamięci upamiętniającego jeden z najtragiczniejszych momentów historii Wielkopolski. Ostatnie prace na tym miejscu prowadzono w latach 90. XX wieku. Miejsce otrzyma godną, estetyczną, a przede wszystkim trwałą oprawę właściwszą dla charakteru miejsca. Z lokalizacji rzadko odwiedzanej, nieco na uboczu, stanie się miejscem, gdzie dzięki stałej ekspozycji możliwe będzie organizowanie wydarzeń rocznicowych, upamiętniających oraz edukacyjnych. Ponadto zostanie zwrócona uwaga na potrzebę ochrony tego rodzaju miejsc. Zakładamy, iż będzie to początek zakrojonych na szerszą skalę działań związanych z odnawianiem i wprowadzaniem do obiegu społecznego innych miejsc z terenu Ziemi Kościańskiej, ale i samej Wielkopolski.
Views: 433
