Ziemiaństwo od Bałtyku do Adriatyku

Ziemiaństwo od Bałtyku do Adriatyku

ZIEMIAŃSTWO OD BAŁTYKU DO ADRIATYKU cykl konferencji i towarzysząca im seria wydawnicza TERRA NOSTRA, PATRIA NOSTRA


We wrześniu 2020 rozpoczynamy cykl konferencji ZIEMIAŃSTWO OD BAŁTYKU DO ADRIATYKU które odbywać się będą co dwa lata. Przedmiotem proponowanego cyklu konferencji oraz nowej serii wydawniczej, jest refleksja poświęcona szeroko rozumianemu ziemiaństwu, w geokulturowej przestrzeni Europy Północnej, Środkowej i Południowej, zamykającej się w tytułowej sferze między Morzami Bałtyckim a Adriatyckim. Celem nadrzędnym jest zwrócenie uwagi na lukę w badaniach odnoszących się do tej grupy społecznej. O ile w Europie Środkowej, szczególnie w Polsce, istnieje ugruntowana tradycja badań ziemiaństwa, zwłaszcza w kontekście tworzenia przez nie w okresie zaborów trzonu zaplecza intelektualno-kulturalnego, którego celem było zachowanie polskości i krzewienie postaw patriotycznych i prospołecznych, o tyle w innych częściach Europy badania te są nierównomiernie prowadzone i rozwijane. Z tego też względu warto postawić pytanie o specyfikę ziemiaństwa, paneuropejską i lokalną jego definicję, narodowe, krajowe wersje, odmienność tradycji stojących u jego podstaw i je kształtujących. Pozwoli to stworzyć pewien horyzont badawczy obejmujący nie tylko połowę kontynentu, ale przede wszystkim trzy główne aspekty obecności ziemiaństwa w dziejach Europy, które odnosić się będą do:

Historiae et rei publicae

  • pytanie o genezę i rozwój ziemiaństwa na różnych obszarach Europy;
  • jedno ziemiaństwo czy wiele ziemiaństw;
  • ziemiaństwo a systemy prawne;
  • grupa represjonowana;
  • genealogia;
  • więzy międzyrodzinne i międzynarodowe

Societas

  • pozycja dawniej i dziś;
  • wpływ na społeczeństwo i rola w nim;
  • utrata statusu po I wojnie światowej;
  • ziemiaństwo a arystokracja;
  • funkcje, zadania

Hereditas et cultura

  • spuścizna;
  • kolekcje;
  • siedziby;
  • filozofia życia;
  • mecenat;
  • kwestia agrarna;
  • obecność w świadomości;
  • wzorce obyczajowe;
  • topos literatury, sztuk przedstawieniowych etc.

Będą to zarazem tytuły rozdziałów tomów ukazujących się w roku następującym po danej edycji konferencji.

Zagadnieniem praktycznie nieznanym są kontakty ziemiaństwa w zakresie aranżacji małżeństw, czego przykładem są małżeństwa polskich ziemian i arystokracji z Chorwatami. Już ten fakt otwiera wiele aspektów refleksji badawczej. Równie istotna jest refleksja nad przełomem wieku XX, kiedy ziemiaństwo w toku rewolucji społecznej i kulturalnej traci stopniowo na znaczeniu stając się nierzadko grupą represjonowaną czy marginalizowaną. Konieczne jest przeprowadzenie kompleksowej analizy mechanizmów i strategii tego procesu, jego przyczyn i skutków. Jednocześnie otworzy to pole do dyskusji nad powojenną i współczesną rolą ziemiaństwa, jego dziedzictwem, istnieniem, przewartościowaniem lub brakiem wiązanego z nim etosu, problemem nacjonalizacji i restytucji mienia, a tym samym uznawanych współcześnie za część dziedzictwa narodowego kolekcji sztuki.

Ważnym aspektem refleksji będzie zwrócenie uwagi na obecność ziemiaństwa w tekstach kultury: literaturze, memuarystyce, publicystyce, opracowaniach biograficznych zarówno w ujęciu syn- jak i diachronicznym. Równolegle śledzone będą preferencje czytelnicze ziemiaństwa, jego stymulująca w odniesieniu do działalności wydawniczej aktywność, biblioteki dworskie, kontakty ze światem kultury czy chociażby problem ziemian-literatów.

Ranga ziemiaństwa urasta w XIX wieku, w okresie Wiosny Ludów i mających miejsce w wielu krajach Europy momentach kulminacyjnych dążeń i ruchów odrodzeniowych. Ciekawym aspektem badań będzie komparatystyczne przebadanie zależności między wspomnianym wzrostem znaczenia a odzyskaniem niepodległości przez wybrane kraje.