Tag: Rąbiń

Kopaszewska Droga Krzyżowa AD 2022 – relacja

Kopaszewska Droga Krzyżowa AD 2022 – relacja

VIII piesza Kopaszewska Droga Krzyżowa odbyła się 5 września 2022 roku. Tak, jak rok wcześniej, zorganizowała ją Fundacja „Bonum adipisci” – Dążyć do dobra. Tegoroczne jej hasło – „Per pedes apostolorum – Pieszo na wzór apostołów” nawiązywało zarówno do tematu wędrówki, przemierzania wielu różnych dróg, tych motywowanych względami wiary, takich jak szlaki pielgrzymkowe prowadzące do wielu sanktuariów, jak i tych ścieżek, które naznaczone są ucieczką przed wojną, kataklizmem, biedą czy  w poszukiwaniu pracy i lepszego życia. Wszystkie te drogi przeplatają się z życiową drogą pątników.

O 12:30 rozpoczęła się Msza św. w intencji pielgrzymów sprawowana przez ks. Krzysztofa Gogoła, proboszcza parafii pw. św. Katarzyny w Choryni. Licznie zebrani uczestnicy tegorocznej edycji – w liczbie blisko 250 – na zakończenie mszy usłyszeli pozdrowienie przekazane przez ks. abpa Stanisława Gądeckiego. O 13:30 rozpoczęła się zasadnicza peregrynacja. Zwyczajowo przy każdej kolejnej stacji pątnicy przy akompaniamencie gitarowym Leszka Majchrzaka i siostry Viannei ze zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia NMP wykonywali fragment pieśni „Matko, która nas znasz”, a następnie odczytywali rozważania ułożone przez dra Emiliana Prałata. On też prowadził część historyczną – między poszczególnymi kapliczkami piechurzy poznali historie Santiago de Compostella, sanktuariów w Borku Wielkopolski, Lubiniu, Osiecznej, Górce Duchownej czy Starych Oborzyskach. W połowie drogi wędrowcy spędzili chwilę czasu na modlitwie w kościele w Rąbiniu, a następnie obejrzeli efekty tegorocznych prac rewitalizacyjnych nekropolii Chłapowskich – odnowione nagrobki Balbiny Knychałowej, rodziny Niklasów, Kaszewskich, Anny Wytyk i Marianny Hertmanowskiej. Darowizny składane na działalność statutową Fundacji w kwocie 1583,60 zł przeznaczone zostały w całości na pokrycie kosztów renowacji. Następnie pątnicy przeszli do pobliskiej świetlicy, gdzie mogli się pokrzepić gorącą zupą i chwilę odetchnąć. Około 16:40 wyruszono w drogę powrotną. W Rogaczewie do piechurów dołączył ks. Stanisław Tokarski z Racotu, który opowiedział o swoim powołaniu i wędrówce jako duszpasterza. Do Kopaszewa pielgrzymi dotarli około 19:00. Na zakończenie podziękowano wszystkim organizatorom i zaproszono do kolejnej edycji – 10 września 2023 roku. Zwieńczeniem spotkania były certyfikaty pielgrzyma i okolicznościowe pocztówki, a także kawa i domowe ciasto.

Słowa wdzięczności kierujemy pod adresem: Emiliana Prałata, Macieja Badury, Joanny Ziętkiewicz, Leszka Majchrzaka, Małgorzaty Maćkowiak-Bartczak, Marii Prałat, Lucyny Jaszkiewicz, sióstr Zacharii i Viannei ze Zgromadzenia Sióstr Służebniczek, OSP Kopaszewo, Zbigniewa Gołembki, Anny Sonnenberg, sołectwa Rąbiń, wszystkich Pań przygotowujących ciasta.

Views: 160

Trzeci etap renowacji nekropolii w Rąbiniu – regularna aktualizacja

Trzeci etap renowacji nekropolii w Rąbiniu – regularna aktualizacja

KALENDARIUM TRZECIEGO ETAPU PRAC


23 maja 2022 roku rozpoczął się trzeci etap prac renowacyjnych przy nekropolii rodu Chłapowskich w Rąbiniu. Tego dnia przystąpiono do demontażu grobowca Balbiny Knychałowej. Jej murowany grobowiec był w bardzo złym stanie. Kamienne, granitowe belki były spękane i odspojone od granitowego cokołu, na którym opiera się piaskowcowa płyta epitafijna. Całość grobowca wspierała się na ceglano-kamiennym fundamencie. Płyta z inskrypcją – z ogromną liczbą porostów – została przeniesiona na ubocze. Podobnie piaskowcowe elementy cokołu. W pracach ogromne zaangażowanie wykazali Tadeusz Spurtacz i Paweł Brzozowski (ze spółki DANKO), Jerzy Gościniak i Emilian Prałat. Następnie grobowiec został zabezpieczony zbrojoną płytą, gruz zutylizowany, a elementy piaskowcowe przygotowane do konserwacji.

19 czerwca rozpoczął się dalszy etap prac renowacyjnych przy grobowcu Balbiny Knychałowej. Przeprowadziły je Ewelina Maciejczyk i Katarzyna Korn-Ubysz. Usunięto zabrudzenia organiczne (przy użyciu środków chemicznych i metodami mechanicznymi) oraz przygotowano kamień do dalszych prac. Przy okazji zostały umyte wszystkie pozostałe nagrobki (odnawiane w ciągu ostatnich dwóch lat) oraz uczytelniono ich napisy. Po roku widzimy, jak dużo zanieczyszczeń pojawia się na nagrobkach. Ponadto ten czas pozwolił na obserwację zastosowanej farby i jej odporności na ekspozycję światła. Nowe uczytelnienie wykonano przy użyciu ciemniejszego odcienia, co powinno wystarczyć na dłuższy czas.

23 sierpnia 2022 zdemontowane zostały: murowana obwódka wokół grobu Anny Hertmanowskiej i Marianny Wytyk oraz rozebrany murowany parkan wokół grobu rodziny Niklasów. Gruz został zutylizowany, a tego samego dnia wykonano ławy fundamentowe. Prace wykonała firma Państwa Łakomych z Nowego Lubosza.

Między 24 a 26 sierpnia wymurowano nową obwódkę wokół grobu Hertmanowskiej i Wytykowej oraz odbudowano opłotowanie wokół grobowca Niklasów i wstępnie je otynkowano. Przy okazji założono izolację poziomą oraz postawiono nowy cokół pod krzyż przynależący do grobu. Usunięto również rośliny rosnące we wnętrzu obu grobów.

Między 28 sierpnia a 2 września 2022 przeprowadzono kolejny etap prac. Otynkowano powierzchnię grobu Niklasów, wyprofilowano podziały geometryczne w tynku, ponownie osadzono bloki granitowe tworzące zasadnicze opłotowanie oraz osadzono krzyż na nowym cokole. Złożony został również nagrobek Balbiny Knychałowej. Na nowym postumencie osadzono kamienny cokół i położono płytę. Czekają ją jeszcze zabiegi konserwatorskie oraz montaż kamiennych belek wokół cokołu. Prace murarskie wykonuje firma Sebastiana Łakomego. 1 września Jarosław Szłapka z Rąbinia usunął korzenie starej lipy, które rozsadziły jedną z komór grobowych. Wnętrze odbudowanych opłotowań wokół grobów zostało wyrównane ziemią. Zniwelowany został również teren wokół odnowionych nagrobków, gdzie zostanie wysiana trawa. W dniach 24-25 września konserwatorki Ewelina Maciejczyk i Katarzyna Korn-Ubysz dokończyły prace przy płycie nagrobnej Balbiny Knychałowej. Wykonano kitowania, a całą powierzchnię płyty pokryto środkiem zmniejszającym podatność na mchy, glony i porosty.

21 listopada p. Monika Kąkolewicz z leszyńskiej Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków dokonała odbioru prac przeprowadzonych w rmach trzeciego etapu rewitzalizacji nekropolii w Rąbiniu. Ze strony Fundacji obecny był przy odbiorze i przekazał dokumentację Stanisław Chłapowski.

Views: 387

Drugi etap renowacji nekropolii Chłapowskich w Rąbiniu – regularna aktualizacja

Drugi etap renowacji nekropolii Chłapowskich w Rąbiniu – regularna aktualizacja

KALENDARIUM DRUGIEGO ETAPU PRAC


7 lipca 2021 roku rozpoczął się drugi etap prac renowacyjnych nekropolii w Rąbiniu, jakie w ubiegłym roku zainicjowała Fundacja „Bonum adipisci” – Dążyć do dobra w oparciu o współpracę z Parafią pw. św. ap. Piotra i Pawła. W tym roku – wzorem roku poprzedniego – przygotowaliśmy w imieniu parafii w Rąbiniu wniosek o dotację na renowację zabytków, który został złożony w Starostwie Powiatowym w Kościanie. Udało się pozyskać 15 000 złotych, co stanowi 50% kosztów przewidzianych na renowację 10 płyt nagrobnych. Drugą połowę – na podstawie umowy – przekaże parafii Fundacja. Całkowicie z własnych środków fundacja pokryje koszty wymurowania cokołów pod płyty nagrobne. Jest to zalecenie wojewódzkiego konserwatora zabytków.

O godzinie 16.00 dzięki pomocy DANKO Sp. z o.o., zwłaszcza zaś Pana Tadeusza Spurtacza, Pawła Brzozowskiego i Tobiasza Szymoniaka,  w obecności Emiliana Prałata, Stanisława Chłapowskiego i ks. proboszcza Ryszarda Jankowskiego, płyty nagrobne Dezyderego i Antoniny Chłapowskich oraz Joanny księżnej łowickiej, zostały zdemontowane przy użyciu dźwigu i przeniesione na udostępniony przez parafię teren przykościelny. Zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi, w najbliższych dniach zostanie wykonana niewielka ława fundamentowa, na której stanie cokół będący podstawą dla płyt nagrobnych. Płyty zostały poddane pracom renowacyjnym w lipcu 2020 roku. Zadanie ich przeniesienia nie należało do najłatwiejszych, gdyż nie było wiadomym, co znajduje się pod płytami. Okazało się, iż Generał i jego żona spoczywają w murowanym grobowcu – więcej na jego temat powiemy w późniejszym czasie. Po usunięciu płyt powierzchnia grobowców została oczyszczona z warstwy ziemi, i cienkiej warstwy zaprawy wapienno-cementowej, co pozwoliło na odsłonięcie ceglanego zamknięcia krypty, uzupełnionego w niektórych miejscach dachówkami. 

9 lipca o godzinie 9.00 przystąpiono do dalszych prac. Wokół grobowców wybrano nieco ziemi i założono szalunek. Następnie wykonano niezbyt głęboką ławę fundamentową, która zarazem zabezpieczyła powierzchnię komory grobowej i stanowić będzie dodatkowe wzmocnienie konstrukcji. Ława otrzymała niewielkie pochylenie. Prace murarskie wykonali Piotr Padurski, Dominik Piotrowicz i Emilian Prałat.

12 lipca panowie Piotr Padurski i Dominik Piotrowicz wymurowali cokół pod płyty. Otrzymał on formę prostokąta z dwoma wewnętrznymi filarkami, na których oparte będą wszystkie trzy płyty. Dolna warstwa cegieł tworzy niewielką podstawę, na której opiera się zasadniczy, dwuwarstwowy cokół z cegieł. Dla większej spójności estetycznej i historycznej, zadecydowano o fugowaniu nawiązującym do charakteru pobliskiego kościoła. Dzięki temu udało się zachować spójność założenia, a zarazem podkreślono wiejski charakter nekropolii. Na koniec teren uporządkowano, obłożono łupkiem i kamieniami, które znajdują się dokoła, a które wprowadzono po remoncie kościoła.

15 lipca o 16.30 dzięki wsparciu panów Tadeusza Spurtacza i Pawła Brzozowskiego i przy udziale Emiliana Prałata wszystkie trzy płyty przeniesiono ponownie na teren nekropolii i osadzono je na cokole. Pod płytami umieszczono pamiątkowe przesłanie do potomnych. 

16 lipca w godzinach porannych płyty zostały umyte, a teren wokół nagrobków ponownie uporządkowany. Jedna z poniższych ilustracji ukazuje, jak niezbędne było wykonanie cokołu. W roku 2020 wszystkie płyty zostały odnowione. Przez rok leżały jednak – tak jak wcześniej – wprost na ziemi, co spowodowało powstanie zabrudzeń na krawędziach płyt. Mamy zamiar je usunąć przy okazji bieżących prac.

20 lipca o godzinie 16:30 przystąpiono do demontażu płyt nagrobnych: Marii Jezierskiej, Róży, Tadeusza, Ludwika, Tekli i Zygmunta Chłapowskich, Wacława Gutakowskiego, Aleksandra Koncewicza i Marii Długołęskiej. W pracach wzięli udział Tadeusz Spurtacz, Paweł Brzowoski, Emilian Prałat i ks. Stanisław Tokarski. Przeniesienie płyt nagrobnych zajęło około półtorej godziny. W najgorszym stanie jest płyta Zygmunta Chłapowskiego. Wykonana z piaskowca była uszkodzona i naprawiona przy okazji renowacji z lat 90. XX wieku. Odłamany narożnik został zespojony z kamieniem cementem. Płyta jest bardzo krucha, w całości pokryta porostami i bardzo zabrudzona. Tuż obok znajduje się lastrykowa płyta jego żony Tekli. Nie licuje ona z charakterem miejsca, wobec czego w obu przypadkach, jeszcze tego samego dnia, dr Emilian Prałat zwrócił się z zapytaniem do Urzędu konserwatorskiego o możliwość wykonania granitowych płyt, które odwzorowywałyby układ i czcionkę oryginalnych płyt.

Po demontażu płyt, Emilian Prałat i ks. Stanisław Tokarski rozebrali stary cokół nad grobem Marii Jezierskiej. Teren został uporządkowany, a miejsce prac zabezpieczone.

21 lipca o godzinie 6:30 rozpoczęła się rozbiórka starych cokołów. Prace wykonał Emilian Prałat. Z rozebranych cokołów ułożono 5 palet gruzu. W trakcie prac okazało się, że mur pod płytą nagrobną Tekli Chłapowskiej posiadał bardzo zwartą strukturę, fugi zaś wykonano z litego betonu, co bardzo poważnie utrudniło ręczną jego rozbiórkę. Z racji ostrożności nie zastosowano urządzeń pneumatycznych. Gruz zutylizował pan Jakub Gościniak. Pracę zakończyły się o 15:15.

22 lipca o godzinie 8:30 podpisano umowę miedzy Parafią w Rąbiniu, Fundacją a Panią Katarzyną Korn-Ubysz dotyczącą drugiej etapu prac renowacyjnych. Tego samego dnia przystąpiono do prac. Przy pomocy myjek wysokociśnieniowych oczyszczono powierzchnię płyt z nalotu biologicznego – mchów, porostów i brudu. Jednocześnie zastosowano środek grzybobójczy, którym zdezynfekowano powierzchnię.

Płyty przed zabiegami renowacyjno-konserwatorskimi:

23 i 24 lipca kontynuowano prace przy oczyszczaniu mechanicznym powierzchni nagrobków. Ciśnieniowo umyto płyty nagrobne Marii Jezierskiej, Róży, Tadeusza, Ludwika, Tekli, Zygmunta Chłapowskich, Wacława Gutakowskiego, Marii Długołęckiej, Ludwika Chłapowskiego, Teresy Duc, Zofii Mycielskiej, Stanisława Chłapowskiego i Mikołaja Rynkiewicza. Płyty już na tym etapie odzyskały blask. Mechanicznie, przy użyciu skalpeli usunięto oporniejsze porosty oraz zabrudzenia. Prace wykonali Katarzyna i Marek Ubyszowie. Z kolei Emilian Prałat zdemontował stary cokół spod płyty Marii Długołęckiej. Nagrobki piaskowcowe zostały zaimpregnowane. Kolejne prace przy nich możliwe będą po 14 dniach.

19 sierpnia kontynuowano prace murarskie na terenie nekropolii w Rąbiniu. Panowie Robert Padurski, Marcin Ławniczak, Dominik Piotrowicz i Dominik Witkiewicz. Wokół grobowców Marii Jezierskiej, Róży, Tadeusza, Tekli, Zygmunta Chłapowskich i Marii Długołęckiej wykonano szalunki, a następnie ławy fundamentowe pod cokoły. Zwłaszcza w odniesieniu do ostatniego grobowca prace te miały charakter ratunkowy. Stan jego zachowania był katastrofalny. Korzenie pobliskiej akacji bardzo mocno uszkodziły jego ściany. Dużym zdziwieniem był stan wierzchniej warstwy cegieł tworzących sklepienie kolebkowe. Cześć z nich ułożona była bez zaprawy – skądinąd bardzo fachowo i poprawnie – jednak po takim czasie konstrukcja straciła na stabilności. Przy grobie Róży i Tadeusza dodatkowo i zgodnie z pozwoleniem konserwatorskim, wykonano ławę pod filar, o który oparta zostanie płyta nagrobna ich syna Ludwika. Prace murarskie trwały od godziny 8:00 do 17:00. Jednocześnie zmuszeni zostaliśmy przez administratora miejsca do przeniesienia płyt nagrobnych z parkingu przykościelnego na tereny trawiaste. Każde przenoszenie płyt stanowi niepotrzebne zagrożenie dla nich, jednak nie mieliśmy wyjścia. W pracach tych dopomogło DANKO oraz Pan Tadeusz Spurtacz.

2 września rozpoczęły się prace kamieniarskie związane wypiaskowaniem płyty przeznaczonych do renowacji. Po jego zakończeniu płyty odzyskały blask. Okazało się również, że płyta Mikołaja Rynkiewicza jest piaskowcowa, a nie granitowa. Wypiaskowano wszystkie płyty, łącznie z tymi, których renowację planowaliśmy na przyszły rok. W dalszym etapie ubytki zostaną zakitowane, struktura kamienia wzmocniona i w przypadku granitu – zaimpregnowana. Dzisiaj również przywieziono kolejne cegły, a od jutra kontynuowane będą prace murarskie – trzy podwójne i trzy pojedyncze cokoły.

13 września 2021 o godzinie 13:00 przystąpiono do ponownego montażu płyt nagrobnych Marii Długołęckiej, Aleksandra Koncewicza, Józefy Gutakowskiej, Róży i Zygmunta Chłapowskich, Marii Jezierskiej. Prace nie mogłyby się odbyć, gdyby nie wsparcie DANKO S. A. zwłaszcza zaś p. Tadeusza Spurtacza i Pawła Brzozowskiego. Po zakończeniu montażu, przystąpiono do przeniesienia pięciu pozostałych płyt nagrobnych – Salomei Matelskiej, Józefa Chłapowskiego, Teresy Mycielskiej, Stanisława Chłapowskiego i Mikołaja Rynkiewicza. Następnie dzięki pomocy Marii Prałat, Mieczysława Janowskiego, Eugeniusza Piotrowskiego, Jacka Bartkowiaka i Damiana Szajewskiego rozebrano stare cokoły oraz usunięto gruz. Teren został przygotowany pod kolejne prace murarskie. Podkrzesano również tuje rosnące przy grobowcu Róży i Tadeusza. Prace zakończyły się około 19:00.

28 września wykonano ławy fundamentowe pod cokoły grobowców Salomei Matelskiej, Józefa Chłapowskiego, Zofii Mycielskiej, Stanisława Chłapowskiego i Mikołaja Rynkiewicza.

25-27 października Pani Katarzyna Korn-Ubysz zakończyła prace związane uzupełnianiem i kitowaniem powierzchni płyt oraz zlicowaniem ich powierzchni.

28 października dokonano odbioru drugiego etapu prac. O godzinie 10:00 nastąpił odbiór drugiego etapu prac renowacyjnych nekropolii w Rąbiniu. Zostały odebrane bez zarzutu przez p. Monikę Kąkolewicz w obecności ks. Ryszarda Jankowskiego, Stanisława Chłapowskiego i nadzorującej oraz wykonującej prace Katarzyny Korn-Ubysz. Prace objęły nagrobki: Marii Jezierskiej, Róży, Tadeusza i Ludwika Chłapowskich, Józefy Gutakowskiej, Marii Długołęckiej, Józefa i Stanisława Chłapowskich, Teresy Duc, Zofii Mycielskiej i Mikołaja Rynkiewicza. Zgodnie z decyzją konserwator wymienione zostaną płyty Tekli i Zygmunta Chłapowskich.

10 grudnia zamontowane zostały nowe tablice nagrobne Tekli i Zygmunta Chłapowskich. Wykonano je z granitu w Zakładzie Kamieniarskim SALAR w Gierłachowie. Zastąpiły one płyty lastrykową i piaskowcową. Zamontował je p. Jakub Gościniak wspólnie ze Stanisławem Chłapowskim i Tadeuszem Spurtaczem. 

Tytułem podsumowania:

15.000,00 zł dotacja, jaką Powiat Kościański przekazał parafii

15.247,86 zł dotacja, jaką przekazała parafii Fundacja „Bonum adipisci” – Dążyć do dobra

4.324,84 zł kwota, jaką Fundacja przeznaczyła na sfinansowanie prac przy nagrobkach, w związku z decyzją o poszerzeniu tegorocznego planu prac

12.300,00 zł kwota, jaką Fundacja zapłaciła za wykonanie cokołów pod płyty nagrobne

5.400,00 zł koszt wykonania nowych tablic nagrobnych Tekli i Zygmunta Chłapowskich

Łącznie prace w 2021 przy nekropolii w Rąbiniu – 52.272,7 zł

z czego Powiat Kościański 15.000,00 zł

Fundacja „Bonum adipisci” – Dążyć do dobra 37.272,7 zł

Views: 227

Pierwszy etap prac w Rąbiniu za nami

Pierwszy etap prac w Rąbiniu za nami

W poniedziałek 10 sierpnia odbył się odbiór prac renowacyjnych prowadzonych na nekropolii rodu Chłapowskich w Rąbiniu. Urząd Konserwatorski w Lesznie odebrał bez zastrzeżeń prace przy: grobowcu linii kopaszewskiej, epitafium Zofii Koźmianowej, płycie nagrobnej Dezyderego i Antoniny Chłapowskich, Joanny Grudzińskiej, Aleksandra Koncewicza i Ludwika Chłapowskiego. Prace zostały sfinansowane przez Fundację „Bonum adipisci” – Dążyć do dobra i Powiat Kościański. Ten ostatni przekazał Parafii św. Ap. Piotra i Pawła w Rąbiniu kwotę 7.500 zł w ramach konkursu dotacji na zabytki, co stanowiło 50% całkowitego kosztu. Drugą połowę środków przekazała Fundacja, która w 100% sfinansowała również renowację pozostałych wymienionych nagrobków. Przypomnijmy, że prace przewidziane są na trzy lata. -Bieżący rok jest bardzo trudny ze względów finansowych, cieszymy się jednak, że udało się zrobić tak wiele­ – mówi dr Emilian Prałat, prezes zarządu Fundacji. Prace renowacyjne wykonały Ewelina Maciejczyk i Katarzyna Korn-Ubysz. W odniesieniu do największego z grobowców, którego ściany były silnie zasolone i zawilgocone, konieczne było wykorzystanie myjek wysokociśnieniowych, piaskarek oraz łagodnych środków chemicznych, które pozwoliły oczyścić powierzchnię nagrobka. Usunięto wszystkie fugi, które zastąpiono nowymi. Wzmocniono strukturę kamienia iniekcjami żywicowymi oraz całą powierzchnię zahydrofobizowano. Ponadto zapuszczono wszystkie napisy, dzięki czemu stały się one czytelne. Do jesieni pozostawiono odsłonięte otoczenie grobu, tak by sprawdzić czy poprawi to warunki wilgotnościowe. Podobny zakres prac objął pozostałe nagrobki. Po raz pierwszy od dziesiątek lat czytelny jest napis na tablicy córki Chłapowskiego Zofii. Bardzo wielu trudności nastręczyły prace przy najstarszym i najbardziej zniszczonym, piaskowcowym grobowcu Ludwika Chłapowskiego. Został on oczyszczony i zaimpregnowany. Ta płyta oraz sąsiednie spoczywają na zniszczonych, ceglanych podmurówkach i wylewkach z lastryko. Dzięki ustaleniom z Urzędem Konserwatorskim podjęto decyzję o wykonaniu na jesieni ceglanych cokołów oraz usunięciu lastryko. Podniesione zostaną również płyty w kwaterze generalskiej, które w ostatnim czasie zapadły się w gruncie i nie posiadają jakiejkolwiek izolacji. -Szeroki front robót nie byłby możliwy, gdyby nie wsparcie wielu osób prywatnych, ale również Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych im. gen. dyw. D. Chłapowskiego w Wędrzynie, którzy zechcieli wesprzeć dzieło renowacji.

Views: 154